Antikçağ’ın Anadolu başkenti Efes son derece görkemli bir metropolis. Eşsiz mimari eserleri binlerce yıldır ayakta olan bu mega antik şehir, ayrıca Dünya Miras Listesi’ne de girmiş durumda. Anadolu’nun ana tanrıça (Kybele) geleneğine dayalı, antik dünyanın yedi harikasından Artemis Tapınağı’nın da Efes’te olması önemini artırıyor. Efes Örenyeri’nde başta Hellenistik ve Roma olmak üzere; farklı uygarlıklara ait üst düzey kentleşme, mimarlık ve din tarihinin simgeleri bulunuyor.
Antik dünyanın en önemli uygarlık, kültür, bilim ve sanat merkezi Efes Antik Kenti, İzmir‘in Selçuk ilçesi sınırlarında yer alıyor. Kuruluşu MÖ 8,600 yıl öncesine uzanan Efes, Antik Çağda Doğu ile Batı’nın buluştuğu bir noktada bir liman kenti olarak kurulmuş.
Politik ve ticari gelişmelerle birlikte Roma Devleti’nin Asya eyaletinin başkentine dönüşmüş. Dünyanın 7 harikasından biri olan Artemis Tapınağı’nın Efes’te yer almış olması kenti daha çok ziyaretçi çekmesini sağlamış. Her biri görkemli mimari şaheser olan Celcus Kütüphanesi, Yamaç Evler, Antik Tiyatro, Kral Yolu ve çok sayıda arkeolojik eseri Efes’te en çekici yapılar.
Tarıma elverişli toprakları, Doğuya açılan büyük ticaret yolu oluşu, gerek Pagan dinleri gerekse Hıristiyanlık döneminde çok önemli bir dini merkez oluşu, tarihe büyük kent olarak geçmesini sağlamış. Helenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşayan şehrin nüfusu 100 bin kişiyi aşmış.
Bugün gördüğümüz kalıntıların çoğu Roma döneminden kalma. Dönemin en büyük limanlardan birine sahip olan Efes, önemli politik, ticari ve dini merkez olarak 5. ve 6. yüzyıllarda Küçük Asya eyaletinin başkenti olmuş. MS 7. yüzyılda, Bizans döneminde Efes limanının çamurla dolması sonucu Efesliler kentin ilk kurulduğu nokta olan Selçuk’taki Ayasuluk Tepesi’ne taşınmış.
İzmir gezilecek yerler listesi içindeki en değerli yerlerden Efes Antik Kentine Aralarında üç kilometre olan; “aşağı” ve “yukarı” diye adlandırılan iki kapısı bulunuyor. Efes yukarı kapısından giriş yapın, antik şehrin görkemli mirasını keşfetmeye başlayın.. Şehri gezmek için en az 3 saatinizi ayırmanız gerekiyor.
Efes Antik Kenti içinde gezilecek yerler;
1. Liman Caddesi
Liman Caddesi (Arkadiane), Odeon ile antik limanı birbirine bağlayan Efes’in en uzun caddesi. Tarihi bir geçit töreninde yürüyormuş gibi hissedeceğiniz caddenin iki yanı görkemli sütunlarla süslenmiş. Kralların karşılandığı ve dini törenlerin düzenlendiği bu yol dönemin ihtişamlı yaşantısını gözler önüne seriyor.
2. Meryem Kilisesi
Meryem Kilisesi, Liman Caddesi’nin kuzeyinde bulunuyor. Dünyada Hristiyanlığın ilk yedi kilisesinden biri. Meryem, bu kilisede ‘Tanrı Annesi’ olarak kabul edildiğinden Hristiyanlar için çok özel bir anlamı var. Ekümenik Konsülü, 431 yılında Meryem Kilisesi’nde toplanıp aldığı kararlarla Katolik mezhebi doğmuş oldu. Dağ kekiğinin taptaze kokuları eşliğinde ruhunuzu dinginleştiren bir yer burası.
3. Büyük Tiyatro
Büyük Tiyatro, İmparator Cladius döneminde inşa edilmeye başlandı ve MS 117’de tamamlandı. Çok süslü ve üç katlı sahne yapısı, 24 bin kapasiteli oturma basamaklarıyla antik dünyanın en büyük tiyatrosu burası. Tiyatronun büyüklüğü kentin o zamanki nüfusu ve kültürel yapısına dair ipuçları veriyor. Tiyatro gösterilerinin yanı sıra gladyatörler arenası olarak da kullanılıyordu. MS 503’te Efes’e gelen Aziz Pavlus‘un yeni din Hristiyanlığa taraftar bulabilmek için Büyük Tiyatro’da vaazlar vermiş.
Bağ bozumu şenliklerinde şarap tanrısı Dionysos’u onurlandırmak için tiyatorda çeşitli gösteriler düzenlenirdi. Tiyatronun simgesi gülen ve ağlayan maskelerin hikâyesi buradan geldiği biliniyor. Dünyanın en ünlü orkestraları, Sting, Elton John, Joan Baez, Mikis Theodorakis, Ray Charles, Jose Carreras gibi dünya starlarına ev sahipliği yaptı.
4. Mermer Cadde
Mermer Cadde, Büyük Tiyatro ile Celsus Kütüphanesi arasında ulaşımı sağlıyor. Arabaların kullanıldığı caddede yayalar da unutulmamış. Yolun kenarında bulunan yüksek platform bugünkü kaldırımlarla aynı görevi görüyor.
Yüzyıllar öncesinde insan odaklı bir şehircilik anlayışına sahip olmaları hayranlık uyandırıcı. Caddede üzerinde kadın ayağı ve başı kazınmış bir mermer bulunuyor. Dünyanın ilk reklam panosu olduğu düşünülen bu mermer az ileride bulunan Aşk Evi’ni tasvir ediyor.
5. Aşk Evi
Efes’e gelen denizcilerin gözde mekânı Aşk Evi, Kuretler Caddesi ile Mermer Cadde’nin kesişiminde yer alıyor. Evin hem Celsus Kütüphanesi’ne hem de Skolastika Hamamı’na gizli bir geçitle bağlantısı var. Erkeklerin girişteki Afrodit heykeli önünde yapılan kısa bir ritüelden sonra içeri girdikleri biliniyor. Duvarlarını dört mevsimi betimleyen mozaiklerin süslediği bu ev kaç gizli aşka şahit oldu kim bilir.
6. Celsus Kütüphanesi
Celsus Kütüphanesi, Efes harabeleri içerisinde günümüze ulaşmayı başarmış en göz alıcı yer. Agora’nın yanı başına kurulu kütüphane 115 yıllarında Asya Konsülü Julius Aguila tarafından babası Celsus adına yaptırılmış. Efes Celcus Kütüphanesi, Mısır’ın İskenderiye şehrindeki ve Anadolu’daki Bergama kütüphanelerinden sonra Klasik Dönem’de dünyanın en büyük üçüncü kütüphanesiydi. Zamanında 14 bin kitabın bulunduğu kütüphane, bilge Herakleitos, rüya tabircisi Artemidoros, şair Callinos ve hekim Soranos gibi ünlü kişilerin yetişmesinde önemli bir role sahip oldu. Celsus Kitaplığı’nın görkemli ön cephesi kentin o zamanki zenginliğini gözler önüne seriyor. Tüm ihtişamıyla yükselen dış duvar üzerinde dört kadın heykeli bulunuyor. Kütüphane aynı zamanda anıt mezar niteliğinde. Yapının batı duvarının altında Celsus’un lahdi var. Celsus’un burada yer alan heykeli günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor. Öğleden sonra kütüphanenin arkasına inen güneş, yaratıcı fotoğraflar yakalayacağınız görsel bir şölen yaşatıyor.
7. Kuretler Caddesi
Kuretler Caddesi, Herakles Kapısı’ndan Celsus Kütüphanesi’ne kadar uzanan şehrin en işlevsel caddesi. Mermer plaklarla kaplı zemininin altında bulunan geniş kanalizasyon sistemi kentin o dönemde ulaştığı uygarlık seviyesini kanıtlıyor. Traianus Çeşmesi, Hadrianus Tağınağı ve Skolastika hamamları gibi anıtsal yapılar bu cadde üzerinde bulunuyor. Adına kitap bile yazılmış olan kentin yeni sakinleri sevimli kediler, her an karşınıza çıkıp yürüyüşünüze neşe katıyor.
8. Yamaç Evler
Küçük Asya’nın kentli seçkin sınıfları tarafından yaptırılan Yamaç Evlerin bugünkü konumu ünlü Pompei ve Herculaneum kentleriyle karşılaştırılabilir düzeyde sağlam. Yamaç Evler, kentin zenginliğinin yanı sıra burada yaşayan seçkinlerin kişisel zevkleri ve servetlerinin boyutu hakkında ip uçları veriyor. İç tasarımları Roma zevkinin canlı bir örneğini gözler önüne seriyor. Duvarları fresklerle, zeminleri mozaiklerle süslenmiş Yamaç Evler’i görmek için Efes giriş ücreti dışında ekstra olarak 36 TL ödemek gerekiyor. Yamaç Evler kendi içinde ayrı girişe sahip.
9. Skolastika Hamamı
Skolastika Hamamı, girişi Kuretler Caddesi üzerinde bulunan 3 katlı bir yapı. Hamamı önemli kılan iki özelliği var. Biri yoksullardan giriş ücreti alınmaması. Medeniyetin belki de en önemli unsuru sınıf ayrımıyla mücadele ettiklerini ve temizlik gibi en temel ihtiyaca herkesin ulaşmasını sağladıkları anlaşılıyor. Diğeri ise dönemine kıyasla ileri teknoloji kullanılması. Hamam sadece temizlenmek için değil aynı zamanda sosyalleşmek ve eğlenmek için de kullanılan bir mekandı. Kalıntılar arasında yürürken, yükselen arp ezgilerine karışan şen kahkahalı sohbetlerini duyar gibiyim.
10. Hadrian Tapınağı
Tapınak, Roma İmparatoru Hadrianus’u onurlandırmak için yapıldı. Antik çağdan bugüne ulaşan kentin nadir yapılarından. Kapı kirişi üzerinde Efes’in kuruluş efsanesini betimleyen ilgi çekici kabartmalar bulunuyor. Geçen onca zamana rağmen üzerindeki işlemeler hayranlık uyandırıcı. Tapınağın önündeki yazıtlı kaideler, zamanında Roma imparatorlarının heykellerini taşıyor olmanın verdiği güçle ayakta duruyor.
11. Domitian Tapınağı
Domitian Tapınağı, Odeon’dan Kuretler Caddesi girişine uzanan yol üzerinde bulunuyor. Efesliler, İmparator Domitian’ın sağladığı olanaklara minnetlerini göstermek için bu tapınağı yapmışlar. Domitian, Efes’te adına tapınak yapılan ilk imparator. Tapınaktaki kült heykeli Hristiyanlığın kabul edilmesiyle tahrip edildiğinden baş ve kol bölümleri dışında günümüze ulaşan bir parçası bulunmuyor.
12. Belediye Binası (Prytaneion)
Belediye Binası (Prytaneion) kent yönetimine dair diplomatik ilişkilerin yürütüldüğü, salonları tanrı ve imparator heykelleriyle donatılmış bir yer. Efes Müzesi‘nin en değerli eserlerinden Artemis heykelleri buradaki kazılarda bulundu. Binanın yanında bulunan Tanrıça Hestia sunağında kutsal kabul edilen bir ateş yanardı. Bu ateş kentin bağımsızlığını ve ölümsüzlüğünü temsil ettiğinden hiç sönmeden yanması sağlanırdı.
13. Odeon
Döneminde kent meclisi toplantıları, tiyatro ve yarışmaları Odeon denilen yelerde yapılırdı. Efes Antik Kenti’ndeki Odeon, tiyatro biçimli 1400 kişilik bir alan. Günümüzde zaman zaman klasik müzik konserleri ve jaz festivallerine ev sahipliği yapıyor. Müziğin iyileştirici ve bütünleştirici etkisini antik kentin kadim uygarlıklarıyla aynı sıralara oturarak hissedin.
İzmir gezilecek yerler listesinin en değerli yerlerinden Efes Antik Kenti, İzmir’in güneyinde Selçuk ilçesi sınırlarında yer alıyor. Antik şehir, İzmir’den 83, Selçuk’tan 3,5, Kuşadası’ndan 19, İstanbul’dan 552, Ankara’dan ise 628 km uzaklıkta. Efes’e en yakın havalimanı İzmir Adnan Menderes Havalimanı. En yakın tren istasyonu ise Selçuk’ta. Efes’e nasıl gidilir yazısına göz atın.
Efes Antik Limanı’na yatların girişini sağlamak için Pamucak sahiline 600 metre uzunluğunda, 30 metre genişliğinde giriş kanalı yapılmasını içeren proje de hayata geçiriliyor. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde de yer alan Efes Antik Kenti’nin ününe ün katacak projenin tarihi dokuya zarar vermeden büyük bir titizlikle yürüyeceği iletiliyor.
